وجود Spyware و یا ویروس بر روی كامپیوتر
ویروس ها و spyware ، از جمله تهدیدات امنیتی مهم در دنیای كامپیوتر می باشند كه می توانند بطرز كاملا" مشهودی كارآئی كامپیوتر را تحت تاثیر قرار داده و آن را كاهش دهند . اولین اقدام مناسب در این رابطه ، بررسی سیستم با استفاده از نرم افزارهای آنتی ویروس و آنتی spyware بهنگام شده است . با استفاده از برنامه های فوق می توان اینگونه كدهای مخرب را تشخیص و در ادامه آنها را حذف نمود . در صورتی كه استفاده از برنامه های آنتی ویروس و آنتی spyware موفقیت آمیز نباشد ، می توان اقدامات تكمیلی زیر را انجام داد :

شناسائی و توقف پردازه های مشكوك در حال اجراء از طریق Windows Task Manager
شناسائی و غیرفعال كردن سرویس های مشكوك از طریق Management Console

شناسائی و غیرفعال كردن سرویس ها و آیتم هائی كه در زمان راه اندازی سیستم اجراء می شوند ( از طریق System Configuration Utility )

جستجو و حذف آیتم ها و سرویس های مشكوك كه اطلاعات آنها در ریجستری درج شده است .
شناسائی و حذف فایل های مشكوك

نصب و استفاده از چندین نرم افزار تشخیص Spyware و سایر ابزارهای موجود به منظور حذف اینگونه برنامه های مخرب

در صورت عدم موفقیت آمیز بودن موارد اشاره شده ، ویندوز را با Safe mode فعال و مجددا" عملیات فوق را تكرار نمائید .

حرارت و دمای پردازنده
پردازنده های جدید حرارت بسیار بالائی را تولید می نمایند و به همین دلیل است كه تمامی آنها به نوع خاصی از عناصر خنك كننده نیاز دارند . ماشین هائی كه از آنها برای بازی های كامپیوتری و یا سایر فعالیت های سنگین استفاده می گردد ، می بایست از سیستم های خنك كننده بیشتری استفاده نمایند. در صورت افزایش حرارت پردازنده ، سرعت سیستم كاهش و رفتار آن تصادفی می گردد. مادربردهای جدید قادر به مانیتورینگ حرارت پردازنده بوده و می توانند وضعیت آن را با استفاده از پتانسیل های موجود در BIOS گزارش می نمایند .
فن پردازنده ممكن است به دلایل متعددی با مشكل مواجه گردد :
عدم چرخش مناسب و یكنواخت فن به دلیل وجود گردو خاك
بروز مشكل برای موتور فن
بروز مشكل برای یاطاق های فن

در برخی حالات با گوش دادن به صدای كامپیوتر می توان از وضعیت عملكرد فن پردازنده آگاه گردید . در صورت بروز مشكل برای فن ( خصوصا" یاطاق های آن ) ، سروصدای سیستم غیرعادی و حتی ممكن است باعث ایجاد لرزش در كیس گردد . در بسیاری از موارد شاید نیازی به تعویض فن نباشد و بتوان با استفاده از هوای فشرده گردو خاك آن را پاك و زمینه استفاده مجدد از آن را فراهم نمود ( با در نظر گرفتن این واقعیت كه عمرمفید فن كاهش یافته است ) . به منظور مانیتورینگ آخرین وضعیت فن و حرارت پردازنده ، می توان از نرم افزارهای متعددی استفاده نمود .

استفاده از حافظه های نامناسب
حافظه اصلی یا همان RAM به دلایل متعددی می تواند باعث بروز مشكل در سیستم گردد :
پائین بودن سرعت RAM نسبت به سرعت بهنیه ماشین
وجود اشكالات جزئی در RAM كه صرفا" در موارد خاص خود را نشان خواهد داد .
افزایش غیرقابل قبول حرارت RAM

در گذشته ای نه چندان دور ، خرید حافظه جدید برای كامپیوتر كار ساده ای بود و صرفا" لازم بود خریداران نسبت به سرعـتی كه مادربرد از آن حمایت می نماید و حداكثر حافظه قابل قبولی كه می توان در یك اسلات مادربرد قرار داد ، آگاهی داشته باشند . امروزه حافظه هائی با فناوری های متفاوت و سرعت های مختلف ارائه شده است . برخی مادربردها به منظور نیل به حداكثر توانمندی خود ، نوع خاصی از حافظه را تجویز نموده و در مقابل سایر حافظه ها از خود مقاومت نشان می دهند . مثلا" یك مادربرد ممكن است از حافظه های ECC RAM حمایت نماید ولی همچنان قادر به استفاده از حافظه های non-ECC RAM باشد و یا ممكن است از حافظه های PC3200 DIMMs و PC2700 حمایت نماید .در چنین مواردی ، تنظمیات BIOS می بایست تغییر داده شود . در صورت استفاده از حافظه ای كه قادر به تامین حداكثر مشخصات سیستم نمی باشد ، كارآئی سیستم كاهش خواهد یافت .
وجود اشكالات جزئی در تراشه های RAM می تواند ناپایداری و كاهش سرعت سیستم را به دنبال داشته باشد . برخی از تراشه های RAM به دلیل كیفیت پائین ممكن است سرعت سیستم را كاهش داده و یا باعث نمایش صفحه معروف Blue Screen موسوم به "صفحه مرگ" گردند .
در گذشته ، كاربران نگران داغ شدن تراشه های RAM نبودند چراكه آنها حرارت بالائی را تولید نمی كردند . هم اینك این وضعیت تغییر یافته و از انواع جدیدی از حافظه های RAM خصوصا" SDRAM استفاده می گردد . در صورتی كه تراشه های RAM نصب شده بر روی سیستم حرارت بالائی را تولید می نمایند ، می بایست یك فن جداگانه برای خنك كردن حافظه خریداری گردد . در صورتی كه مادربرد از فن حافظه حمایت نمی نماید ، می توان یك كارت فن جداگانه را تهیه و آن را در یكی از اسلات های PCI نصب نمود.
برخی مادربردها به كاربران امكان استفاده از حافظه هائی با سرعت های متفاوت را می دهند ولی به صورت پیش فرض با حافظه ای كه دارای پائین ترین سرعت است كار خواهند كرد .

ایجاد مشكل برای هارد دیسك
قبل از بروز مشكلات حاد و غیرقابل جبران برای هارد دیسك ، می توان از علائم و نشانه های متعددی به منظور تشخیص و پیشگیری از بروز یك فاجعه استفاده نمود. این موضوع به نوع مشكل ایجاد شده ( مكانیكی ، الكترونیكی ، منطقی ) بستگی خواهد داشت .
از علائم اولیه زیر می توان به منظور تشخیص مشكل یك هارد دیسك استفاده نمود :
كند بودن سرعت دستیابی بر روی درایو آسیب دیده
مشاهده تعداد قابل توجهی از سكتورهای بد در زمان استفاده از برنامه هائی نظیر scandisk و chkdsk
مشاهده بدون دلیل Blue Screen
بروز اشكال در راه اندازی سیستم بطور متناوب

تشخیص یك هارد دیسك معیوب به مهارت خاص‍ی نیاز ندارد و می توان با گوش دادن به كامپیوتر و شنیدن صدای هارد دیسك تا حدود زیادی نسبت به سالم بودن وضعیت آن آگاهی یافت . در صورت بروز مشكل برای هارد دیسك ، صدای آن غیرعادی و فرآیند نوشتن بر روی هارد دیسك طولانی تر می گردد ، چراكه زمان زیادی صرف یافتن سكتورهای سالم خواهد شد . وضعیت فوق در صورت استفاده از سیستم فایل های مطمئن تری نظیر NTFS مشهودتر خواهد بود و سایر سیستم فایل ها ممكن است صفحه blue screen را نمایش دهند .
پس از اطمینان از این موضوع كه سرعت سیستم كاهش یافته است ، می توان با توجه به نوع سیستم فایل نصب شده بر روی كامپیوتر از برنامه هائی نظیر scandisk و یا chkdsk استفاده نمود . در صورتی كه در مكانی از هارد دیسك یك سكتور بد مشاهده گردید كه قبلا" فاقد مشكل بوده است ، این احتمال وجود دارد كه عمر مفید هارد دیسك رو به اتمام است و می بایست پس از تهیه backup از اطلاعات مهم موجود بر روی سیستم ، آن را تعویض نمود .
صدای هارد دیسك و عملكرد برنامه های scandisk و یا chkdsk بهترین علائم به منظور تشخیص بروز مشكل در یك درایو آسیب دیده ای می باشد كه ممكن است در ادامه باعث از كارافتادن سیستم گردد . در صورت مدیریت یك سیستم از راه دور و یا عدم امكان خاموش نمودن سیستم به منظور بررسی مشكل ، می توان از برنامه هائی كه وضعیت هارد دیسك را مانیتور می نمایند ، استفاده نمود ( نظیر Executive Software’s DiskAlert ) .

تنظیمات BIOS
یكی از عواملی كه می تواند سهم عمده ای در كاهش كارآئی یك كامپیوتر داشته باشد و معمولا" مورد توجه جدی قرار نمی گیرد ، تنظیمات BIOS است . اكثر كاربران تنظیمات BIOS را همانگونه كه در شركت تولید كننده انجام شده است ، پذیرفته و آنها را با همان وضعیت استفاده می نمایند . عدم مطابقت تنظیمات BIOS با پیكربندی بهینه ماشین ، از جمله عوامل مهم در كاهش كارآئی یك كامپیوتر می باشد. اغلب كاربران ، پس از بررسی‌ كارشناسی اقدام به تغییر تنظیمات BIOS می نمایند كه قطعا" با تنظیمات انجام شده در كارخانه تولید كننده یكسان نخواهد بود .
به منظور آگاهی از تنظیمات بهینه BIOS با توجه به نوع مادربرد ، یك بانك اطلاعاتی خاص وجود ندارد ولی با یك جستجوی ساده بر روی نام مادربرد و BIOS می توان به تنظمیات صحیح دست یافت . همچنین ، با بهنگام سازی BIOS نصب شده بر روی مادربرد می توان وضعیت آن را بهبود بخشید. بدین منظور لازم است پس از مراجعه به سایت تولید كننده مادربرد و دریافت نرم افزار و دستورالعمل های مربوطه ، اقدام به ارتقاء BIOS نمود .

سازگاری كنترل كننده و نوع دیسك
برخی از كاربران پس از مشاهده افت سرعت سیستم به امید بهبود وضعیت كامپیوتر خود اقدام به تغییر هارد دیسك می نمایند ، ولی ممكن است در عمل چنین اتفاقی نیافتد و تلاش آنان تاثیر چندانی بر روی بهبود كارآئی سیستم نداشته باشد . این موضوع می تواند دلایل متعددی داشته باشد . عدم حمایت مادربرد از تمامی پتانسیل های هارد دیسك جدید ، یكی از متداولترین دلایل در این زمینه می باشد. بدیهی است در چنین مواردی با هارد دیسك جدید همانند هارد دیسك های قدیمی برخورد خواهد شد . بنابراین لازم است در زمان نصب تجهیزات جدید سخت افزاری نظیر هارد دیسك ، دفترچه راهنمای مادربرد به دقت مطالعه شود تا مشخص گردد كه مادربرد از چه نوع اینترفیس IDE حمایت می نماید .
استفاده از كابل های نامطلوب و گاها" فرسوده نیز می تواند یكی از دلایل عدم افزایش كارآئی هارد دیسك های جدید نصب شده بر روی یك سیستم باشد . در بسیاری از موارد ممكن است با تغییر كابل های درایو شاهد افزایش و یا بهبود كارآئی سیستم باشیم .
فناوری تولید هارد دیسك ها معمولا" در بازه های زمانی یك سال تا 18 ماه تغییر و بهبود پیدا می نماید و علاوه بر این كه ظرفیت آنها بطرز قابل توجهی افزایش می یابد ، سرعت و كارآئی آنها نیز افزایش چشمگیری پیدا می نماید . با استفاده از هارد دیسك های جدید ، سرعت سیستم بطرز كاملا" ملموسی افزایش خواهد یافت . دیسك های سریال جدید SATA ( برگرفته از Serial ATA ) ، بمراتب سریعتر از دیسك های موازی قدیمی از نوع ATA می باشند .

سرویس های ویندوز
تعداد زیادی از سرویس های ویندوز به صورت پیش فرض فعال می گردند كه به برخی از آنها به منظور عملكرد صحیح سیستم نیاز نمی باشد . در اولین فرصت می بایست اینگونه سرویس ها بررسی و نسبت به غیرفعال كردن سرویس های غیرضروری اقدام گردد .
برای آشنائی با سرویس های در حال اجراء از روش های متعددی استفاده می گردد . استفاده از از Service Applet ( دستیابی از طریق منوی Administrative Tools ) ، یكی از امكانات موجود در این رابطه است . با استفاده از برنامه فوق می توان اطلاعات مناسبی در خصوص نام سرویس ، وضعیت آن و این كه در زمان راه اندازی به چه صورت فعال و اجراء می گردد را مشاهده نمود . به منظور مشاهده جزئیات مربوط به یك سرویس می توان با كلیك ( سمت راست ) بر روی سرویس مورد نظر ، صفحه Properties آن را فعال و جزئیات سرویس را مشاهده نمود .
برای توقف یك سرویس می توان از دكمه Stop استفاده نمود . در صورت عدم نیاز به اجرای یك سرویس می توان از طریق گزینه Startup type آن را غیرفعال نمود.در صورت عدم اطمینان از ضرورت اجرای یك سرویس در زمان راه اندازی، می توان وضعیت اجرای آن را در زمان راه اندازی از طریق گزینه Startup type به Manual تغییر داد . در صورتی كه پس از راه اندازی سیستم به خدمات سرویس فوق نیاز باشد ، می توان آن را به صورت دستی فعال نمود .
یكی دیگر از روش های تشخیص و مدیریت سرویس های در حال اجراء ، استفاده از برنامه MsConfig است . برای اجرای برنامه فوق پس از فعال كردن جعبه محاوره ای Run ، از دستور MsConfig استفاده می گردد . ستون essential ضروری بودن وجود سرویس را برای سیستم نشان می دهد . توجه داشته باشید كه تعداد زیادی از سرویس ها به عنوان سرویس های ضروری در پنجره System Configuration Utility نشان داده نمی شوند .
Index Service یكی از سرویس هائی است كه دارای نقشی غیرقابل انكار بر روی سرعت سیستم است . سرویس فوق محتوای هارد دیسك را به منظور جستجو و یافتن سریعتر فایل ها ایندكس می نماید . در مواردی كه استفاده از فرآیند جستجو به منظور بازیابی اطلاعات یك امر حیاتی باشد ( نظیر وجود وب سایت ) ، استفاده از سرویس فوق توجیه پذیر است و در غیر اینصورت پیشنهاد می گردد كه به منظور بهبود كارآئی سیستم آن را غیرفعال نمود .

پردازه ها ی ناقص و یا دارای مشكل
تمامی پردازه های ناقص و یا دارای مشكل زمانی را از پردازنده خواهند گرفت كه در بسیاری از موارد ممكن است زمان اندكی هم نباشد . درایورهائی كه به درستی طراحی نشده و یا عناصر باقیمانده حاصل از یك نصب ناموفق بر روی سیستم دو نمونه متداول از اینگونه پردازه ها می باشند .برای مشاهده پردازه های در حال اجراء می توان از Windows Task Manager استفاده نمود . هر پردازه كه درصد بسیار بالائی از زمان پردازنده را بدون هیچگونه دلیل منطقی به خود اختصاص داده باشد ، احتمالا" از جمله پردازه هائی است كه ناقص و یا دچار مشكل شده است . در صورت وجود اینچنین پردازه هائی می توان با كلیك ( سمت راست ) بر روی پردازه و انتخاب گزینه End Task به حیات آنها خاتمه داد .

تكه تكه شدن دیسك
به موازات اضافه كردن ، حذف و یا اعمال تغییرات بر روی فایل های موجود بر روی یك دیسك ، در چیدمان و ساختار سكتورهای اختصاص داده شده به یك فایل تغییراتی ایجاد می گردد و این احتمال وجود خواهد داشت كه محتویات یك فایل در چندین سكتور غیرهمجوار ذخیره گردد . با استمرار وضعیت فوق كه به "تكه تكه شدن فایل " موسوم است ، فایل ها با وضعیتی نامطلوب بر روی دیسك نگهداری خواهند شد چراكه در زمان استفاده از یك فایل در مقابل بازیابی آن از طریق مجموعه ای از سكتور همجوار ، می بایست اطلاعات مربوط به یك فایل از طریق سكتورهای متعددی كه الزاما" در مجاورت فیزیكی هم نمی باشند ، بازیابی گردد . پیامد این موضوع ، كاهش سرعت ذخیره و بازیابی فایل ها بر روی رسانه ذخیره سازی خواهد بود . چراكه هدهای دیسك می بایست بدفعات برای ذخیره و بازیابی هر یك از بخش های یك فایل بر روی رسانه ذخیره سازی حركت نمایند .
برخی از سیستم های عامل دارای امكانات مناسبی برای defrag كردن فضای ذخیره سازی می باشند . به عنوان نمونه در ویندوز xp می توان از برنامه defrag.exe استفاده نمود . یكی از مشكلاتی كه ممكن است باعث عدم اجرای موفقیت آمیز فرآیند فوق گردد ، عدم وجود ظرفیت خالی بر روی رسانه ذخیره سازی است . بدیهی است در چنین مواردی نمی توان انتظار انجام عملیات defrag موفقیت آمیزی را داشته باشیم . برای استفاده از برنامه defrag می بایست بین 20 تا 25 درصد از فضای رسانه ذخیره سازی خالی باشد تا برنامه های defrag بتوانند پس از بررسی وضعیت موجود ، آن را بهینه نمایند . بنابراین در صورتی كه ظرفیت یك رسانه ذخیره سازی تكمیل شده باشد و عملا" بر روی آن فضای خالی چندانی وجود نداشته باشد ، می بایست برخی از فایل های موجود را حذف و یا به مكان دیگری منتقل نمود .

برنامه های background
قطعا" تاكنون سیستم های متعددی را مشاهده نموده اید كه دارای آیكون های متعددی در بخش system tray می باشند . هر آیكون نشاندهنده یك فرآیند در حال اجراء به صورت foreground و یا background است .اكثر فرآیندها به صورت background اجراء می گردند و كاربران نسبت به این موضوع آگاهی ندارد چراكه برخی از برنامه ها به صورت اتوماتیك و در زمان راه اندازی سیستم اجراء می گردند .
برای آگاهی از اینگونه برنامه ها می توان فولدر Startup ( دستیابی از طریق منوی Start ) را بررسی نمود . تعداد زیادی از برنامه ها عناصر مورد نیاز خود را در این فولدر قرار می دهند تا به صورت background اجراء شوند . برخی از برنامه ها نظیر Microsoft office FindFast بطرز قابل ملموسی باعث كاهش سرعت سیستم می گردند . پیشنهاد می گردد هر یك از آیتم های موجود در فولدر Startup بررسی و موارد غیرضروری حذف گردد .
توجه داشته باشید كه تمامی برنامه هائی كه در زمان راه اندازی سیستم اجراء می گردند صرفا" در فولدر Startup نمایش داده نخواهند شد . یكی دیگر از مكان هائی كه با استفاده از آن می توان از وجود چنین برنامه هائی آگاهی یافت ، بررسی كلید های ریجستری زیر می باشد :

HKEY_LOCAL_MACHINE/Software/Microsoft/Windows/CurrentVersion/Run
HKEY_LOCAL_MACHINE/Software/Microsoft/Windows/CurrentVersion/RunOnce

با اجرای برنامه msconfig.exe و مشاهده Startup Tab می توان از وضعیت برنامه هائی كه در زمان راه اندازی سیستم بطور اتوماتیك اجراء می شوند نیز آگاهی یافت .

مسائل مربوط به سیستم فایل
برخی از سیستم فایل ها دارای عملكردی قابل قبول تر در زمان كار با پارتیشن های بزرگ نسبت به سایر سیستم فایل ها می باشند . در ویندوز به منظور افزایش كارآئی سیستم توصیه شده است كه از سیستم فایل NTFS استفاده گردد . كارآئی سیستم فایل ، با اندازه و تعداد كلاستر موجود در یك دیسك ارتباط مستقیم دارد . در صورتی كه از سیستم فایل NTFS در ارتباط با یك هارد 60 گیگابایتی كه اندازه كلاستر آن 512 بایت در نظر گرفته شده است ،‌استفاده شده باشد كارآئی آن كاهش پیدا خواهد كرد چراكه در چنین مواردی تعداد بسیار زیادی كلاستر بر روی دیسك ایجاد خواهد شد كه سیستم فایل می بایست آنها را مدیریت نماید ( اختصاص ، آزادسازی ، ردیابی ، جستجو ) . مدیریت كلاسترهای موجود بر روی دیسك در صورت تكه تكه شدن فضای ذخیره سازی مشكلات مضاعفی را ایجاد می نماید .
به منظور حل مسائل فوق می توان از روش های متعددی استفاده نمود . استفاده از كلاسترهائی با ظرفیت بیشتر یك نمونه در این زمنیه است . بدین ترتیب ، ذخیره و بازیابی یك فایل با سرعتی بیشتر انجام خواهد شد . با این كه استفاده از كلاسترهائی با ظرفیت بالا ، تعداد كلاسترهای موجود بر روی رسانه ذخیره سازی را كاهش خواهد داد ولی با توجه به ابن كه معیار اختصاص فضاء به فایل ها بر اساس كلاستر می باشد ،‌همواره این احتمال وجود خواهد داشت كه درصد زیادی از فضای ذخیره سازی بلااستفاده باقی بماند، خصوصا" در مواردی كه فایل هائ‍ی با ظرفیت اندك ایجاد شده باشد .
بررسی و تجدید نظر در برخی مقادیر ریجستری می تواند در كیفیت ارائه خدمات سیستم فایل تاثیر مستقیمی را به دنبال باشد .

پیكربندی و تنظیمات NtfsDisable8dot3NameCreation : اطلاعات مربوطه در كلید ریجستری زیر ذخیره شده است و زمانی كه مقدار آن صفر در نظر گرفته شود، سیستم فایل از تولید اسامی فایل تابع قانون 3 . 8 به منظور سازگاری با نسخه های پیشین ، پیشگیری می نماید . در صورت عدم ضرورت استفاده از اسامی فایل قدیمی ، می توان با پیشگیری از ایجاد آنها كارآئی سیستم فایل NTFS را بهبود بخشید .

HKEY_LOCAL_MACHINE/SYSTEM/CurrentControlSet/Control/Filesystem

پیكربندی و تنظیمات NtfsDisableLastAccess : اطلاعات مربوطه در كلید ریجستری زیر ذخیره شده است و زمانی كه مقدار این ریجستری كه یك REG_DWORD است ، یك در نظر گرفته شود ، سیستم فایل NTFS پس از مشاهده فایل ها و دایركتوری ها ، تاریخ و زمان آنها را بهنگام نخواهد كرد . در صورت باز كردن و اعمال تغییرات در یك فایل از سیاست فوق تبعیت نخواهد شد و زمان و تاریخ دستیابی به فایل بهنگام می گردد .

HKEY_LOCAL_MACHINE/SYSTEM/CurrentControlSet/Control/Filesystem

در صورتی كه از سیستم فایل NTFS استفاده نمی گردد، می توان با انتقال فایل ها و یا فولدرها به خارج از فهرست ریشه ، وضعیت سیستم را بهبود بخشید . كاربران معمولا" دایركتورهای ریشه را به عنوان مكان پیش فرض برای ذخیره فایل ها در نظر می گیرند. حتی المقدور می بایست فایل ها و یا فولدرها را در مكانی غیر از فهرست ریشه ذخیره نمود . بدین ترتیب كارآئی سیستم بطرز محسوسی بهبود پیدا می نماید .